Rodzaje systemów ADR

Główne rodzaje systemów ADR występujące w Unii Europejskiej:

Mediacja i konsyliacja

Poprzez mediację lub konsyliację strony starają się osiągnąć ugodę z udziałem trzeciej strony. Zadanie mediatora polega na ułatwieniu stronom znalezienia satysfakcjonującego ich rozstrzygnięcia. Sam nie narzuca żadnego rozwiązania, ale dba o to, by strony samodzielnie osiągnęły kompromis. W systemie konsyliacyjnym strona trzecia po wysłuchaniu racji obu stron stara się zaproponować najlepsze dla nich rozstrzygnięcie. Propozycja ta nie musi być wiążąca dla stron.

W postępowaniu mediacyjnym i konsyliacyjnym strony nie są ograniczone przepisami prawa materialnego i procesowego. Rozwiązanie sporu nie musi być zatem oparte na konkretnej normie prawnej, lecz może odwoływać się do zasad uczciwości, słuszności, lojalności lub dobrych obyczajów. Najczęściej ugada zawarta w takim postępowaniu wymaga dodatkowo nadania przez sąd klauzuli wykonalności.

Arbitraż

Arbitraż jest metodą pozasądowego rozstrzygania sporów najbardziej zbliżoną do procedur sądowych. Najważniejszym instrumentem prawnym regulującym arbitraż jest Konwencja Organizacji Narodów Zjednoczonych z dnia 10 czerwca 1958 r. o rozpoznawaniu i uznawaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych.

Arbitraż stanowi typ procedury, w ramach której strony wybierają jedną albo więcej neutralnych osób, którym przedstawiają sprawę w celu uzyskania ostatecznego i wiążącego prawnie rozstrzygnięcia. Może mieć charakter jednorazowy bądź zinstytucjonalizowany. W arbitrażu doraźnym każda ze stron sporu wybiera własnego arbitra (lub arbitrów), a ci następnie powołują superarbitra. Tak wybrany skład rozstrzyga spór w oparciu o uzgodnione wcześniej zasady. Arbitraż instytucjonalny funkcjonuje najczęściej w oparciu o profesjonalną organizację, zajmującą się arbitrażem. W niektórych modelach arbitrażu może powstać konieczność przeprowadzenia dodatkowego postępowania egzekucyjnego przed sądem powszechnym.

Komisja skargowa

Konsumenckie organizacje, stowarzyszenia przedsiębiorców lub instytucje gospodarcze mogą wspólnie lub niezależnie organizować komisje skargowe, bazujące na przepisach prawa powszechnego lub rozwiązaniach opartych na zasadzie samoregulacji (tzw. soft-law). Komisje skargowe mają charakter kolektywny z równą reprezentacją środowiska konsumentów i przedsiębiorców.

Rozstrzygnięcia komisji są najczęściej niewiążące dla stron, choć w niektórych systemach wiążą one przedsiębiorcę. Niektóre komisje skargowe mogą prowadzić sprawy konsumenckie nawet bez zgody przedsiębiorcy. Decyzja taka, choć niewiążąca, ma istotne znaczenie dla jego reputacji.

Ombudsman

Ombudsman (rzecznik) jest jednoosobową instytucją powołaną do rozstrzygania sporów między przedsiębiorcami a konsumentami. Na stanowisko ombudsmana powoływana jest osoba o wysokich kwalifikacjach merytorycznych, ciesząca się wysokim autorytetem i nieposzlakowaną opinią. Najczęściej ten typ ADR jest tworzony z inicjatywy przedsiębiorców z określonej branży i stanowi jeden z instrumentów samoregulacji. Choć ombudsman jest powoływany przez przedsiębiorców, to zwykle w swoich rozstrzygnięciach pozostaje organem niezależnym. Ombudsman jest zazwyczaj kompetentny w wyznaczonym zakresie spraw i wypracowuje decyzje w oparciu o przepisy prawne, zasadę równości lub wytyczne przyjęte w branży. Jego decyzje są zwykle wiążące dla przedsiębiorcy albo nie są wiążące dla żadnej ze stron.